Coronamaatregelen

Er wordt veel gezeurd over de inperking van onze vrijheid tijdens deze Coronacrisis.

Tussen de boeken, die mijn moeder heeft achtergelaten, vond ik deel 4 van de verzamelde werken van Dostojewski. Ik heb heel lang geleden De Idioot en De gebroeders Karamazov gelezen. Er was niet echt iets wat me aanspoorde om Dostojewski opnieuw te gaan lezen. Er is niet veel blijven hangen. Ik heb meer herinneringen aan De Straalvogel, een Jommeke's album van Jef Nys dan aan Dostojewski.

Maar vermits het Coronatijd is en dat ik me behoor te vervelen, alle puzzels gelegd zijn en alle knikkerbanen gebouwd, heb ik het boek maar gelezen.

Mede aangespoord door een interview met Michel Zink in Marianne. Philippe Petit citeert Michel Zink: De kracht van literatuur is om 'mensen bij elkaar te brengen voor een onbaatzuchtig belang. Dat zinnetje trok mijn aandacht. Het gaat over mensen samenbrengen op een andere manier dan op caféterrassen en over een 'onbaatzuchtig belang'. Ik voeg er onmiddellijk enkele synoniemen voor onbaatzuchtig gaan opzoeken en geef ze hier mee al was het maar omdat ze zo mooi klinken: altruïstisch, edelmoedig, groothartig, grootmoedig, gul, liefdadig, nobel, onzelfzuchtig, menslievend, medemenselijk.

Denk je echt dat literaire redding, aldus begrepen, ons kan troosten voor de ellende van de wereld?, vraagt Philippe Petit aan Michel Zink. Waarop hij antwoordt:

De ellende van de wereld is zodanig dat niets haar kan troosten. Elke seconde, als we nadenken over alles wat er op hetzelfde moment in de wereld gebeurt, willen we niet langer leven. Ik geloof niet dat literatuur veel kan doen om de ellende van de wereld te verlichten, als het niet is om interessante onderwerpen te bieden voor auteurs die ernaar zoeken. Maar de liefde voor boeken delen, een boek liefhebben met iemand anders of met anderen, is een instrument van vrede in de kleine kring waarin iedereen leeft. Het is niets ? "Niets is al veel", zoals het mooie liedje van Serge Gainsbourg zegt.

"Lezen heeft me gered. Dankzij de Russen, dankzij Dostojevski wist ik: oké ik woon in een slechte wereld, maar door te lezen kan ik daaruit ontsnappen.”, zegt de Zuid-Afrikaanse dichteres Ronelda Kamfer in een interview in De Morgen. Aan haar zou ik ook nog een lezing kunnen wijden al was het maar om even bij deze opmerking van haar stil te blijven staan:

“De meest feministische vrouwen die ik ken, zijn vrouwen die niet zijn opgeleid, maar die wel het hoofd van een huishouden zijn, kostwinner zijn. Ze hebben allemaal rollen die je feministisch zou kunnen noemen, maar worden ze ook zo gezien? Wat deed het feminisme voor mijn moeder die schoonmaakster was? Ik ben niet sceptisch, maar de geschiedenis heeft geleerd dat veel bewegingen gemarginaliseerde groepen buitensloten. Daar lever ik kritiek op.”

Ik heb Winterse opmerkingen over zomerse indrukken gelezen. Dostojewski vertelt aan zijn vrienden over zijn reis naar Europa.

Hij heeft Berlijn, Dresden en Keulen achter zich gelaten en is op weg naar Frankrijk. Tot Erquelinnes zit hij met een Zwitser op de trein waarmee hij twee uur lang discussieert over alles en nog wat.

Eén keer Erquelinnes voorbij wil de Zwitser geen woord meer zeggen en verdiept zich in zijn reisgids. Er zijn immers vier mannen opgestapt.

Aan de eerst volgende halte stappen de vier mannen af en de Zwitser klapt zijn reisgids dicht en laat duidelijk merken dat hij de conversatie wil hervatten. Dostojewski gaat er gretig op in en vraagt hem als hij die mannen kent. Waarop de Zwitser aantwoordt:

— Die mensen ? .. Die waren immers van de politie.

— Van de politie ? Hoe dat zo ? vroeg ik verbaasd.

— Als ik het niet gedacht had... ik had daareven al meteen gemerkt dat u er geen erg in had.

— Zijn het dan soms... spionnen ? (ik wilde hem nog steeds niet geloven).

— Welzeker; ze waren hier gaan zitten voor òns.

— Weet u dat zeker ?

— O, geen twijfel aan! Ik heb al vaker op dit traject gereisd. Ze hebben hen al bij de douane op ons opmerkzaam gemaakt, toen onze paspoorten werden gecontroleerd; toen hebben ze hun onze namen en de rest opgegeven. Daarom zijn ze hier komen zitten, om ons een tijdje te begeleiden en in de gaten te houden.

— Maar waarom moesten ze ons in de gaten houden, ze hadden ons toch al gezien ? U zegt toch dat men hen al op het vorige station op ons had geattendeerd?

— Zeker, en men heeft hun onze namen meegedeeld. Maar daar hadden ze niet genoeg aan. Nù weten ze precies hoe we eruit zien: ze hebben alles in hun geheugen geprent, onze gezichten, onze kleding, wat we voor bagage bij ons hebben, kortom alles wat er aan ons te zien is. Ze kennen nu uw signalement tot aan uw manchetknoopjes toe. Ze hebben gezien dat u een sigaretje opstak, ziet u, alle kleinigheden hebben ze in zich opgenomen, alle détails, zo veel détails als ze maar konden. U zoudt te Parijs vermist kunnen raken, zoudt een andere naam kunnen aannemen (als u tenminste een verdacht persoon bent). Welnu, dan kunnen die détails te pas komen bij uw opsporing. Al die gegevens worden nu dadelijk van het vorige station naar Parijs doorgetelegrafeerd. Daar worden ze bewaard, voor alle eventualiteiten. Bovendien moeten de hoteladministraties alle bizonderheden over buitenlandse reizigers opnemen, eveneens tot in finesses. Dostojewski, blz. 91-92

Wie dacht dat het gebruik van cookies om gegevens te verzamelen en Data Science een recente wetenschap om gegevens te analyseren recente bezigheden zijn, komt hier bedrogen uit. Even snel op Wikipedia nachecken of Dostojewski hier uit zijn nek aan het kletsen is.

Uit het artikel Histoire de la police française, blijkt al gauw dat het verzamelen van gegevens door de politie in Frankrijk al eeuwen oud is. Onder het Ancien-Régime bestond er een police sociale die zich bezig hield met het controleren van mensen van laag allooi en met een strikt toezicht op entertainment. Politiemensen brachten een bezoek aan cabarets en herbergen om de boeken te controleren waarin de namen van de gasten, die bij hen logeerden, opgeschreven moesten worden. Of gingen na of kansspelen, ondanks het verbod, niet aan bepaalde individuen werden verkocht.

Uit de tekst onder de prent leren we dat de veterventer niet kan leven van de verkoop van schoenveters en linten maar dat hij overleeft op het verzamelen en doorgeven van alledaagse informatie (choses de peu de conséquences). De prent waarschuwt voor de 'vliegen' die overal rondvliegen om wat je zegt te rapporteren.

"Mouchards' zijn blijkbaar van alle tijden. In het Nederlands betekent het verklikker maar ook spionagasoftware. Was het een typisch Frans verschijnsel? Volgends Benjamin Constant wel. Hij verheugde zich erover dat in Engeland die politie niet bestond. Tijdens een tocht in het mooie gedeelte van Westmoreland en Cumberland, vergelijkt Benjamin Constant het landschap met Zwitserland. Het ziet er vrij hoge bergen, waarvan de toppen in mist gehuld zijn in plaats van bedekt met sneeuw, meren bezaaid met groene eilanden, prachtige bomen, mooie dorpjes, twee of drie kleine, schone en goed onderhouden steden. Maar niet alleen de schoonheid van de natuur brengt hem in vervoering:

Ajoutez à cela cette liberté complète d'aller et de venir sans qu'âme qui vive s'occupe de vous, et sans que rien rappelle cette police dont les coupables sont Ie prétexte, et les innocents Ie bute Tout cela rend toutes les courses en Angleterre une véritable jouissance.

Voeg daar nog de volledige vrijheid van komen en gaan aan toe zonder dat er ook maar iemand zich met je bemoeit, en zonder dat er ook maar iets ons doet denken aan dat soort politie waarvoor de misdadigers het voorwendsel zijn, en de onschuldigen het doel. Dat alles maakt van het reizen in Engeland een waar genoegen.

Benjamin Constant, blz. 123

Omdat de misdaad sinds 1826 alsmaar toenam werd in 1855 de Renseignements généraux opgericht in 1855.

Dostojewski geeft een uitvoerige beschrijving van de "mouchards" die in Erquevilles op de trein zijn gestapt:

Ze reisden zonder bagage en deden in 't geheel niet denken aan reizigers. Geen reiszak, zelfs geen overjassen, zoals men van iemand op reis verwacht. Ze droegen alle vier dunne, erg sjofele en versleten demi's, niet veel beter dan de jassen van onze officiersoppassers of van het huispersoneel van provinciale landgoedbezitters uit de middelklasse. Alle vier hadden smoezelige overhemden en kakelbonte dassen, ook erg vuil; een van hen had het treurig restant van een zijden sjaal om zijn hals, zoëen van de soort die altijd versleten zijn en stijf van de vetvlekken zitten na vijftien jaar met de wang van de drager in aanraking te zijn geweest. Deze zelfde man droeg manchetknopen met valse briljanten zo groot als een hazelnoot. Overigens gedroegen zij zich met een soort sjiek, zelfs met zwier. Alle vier leken even oud, zo om en bij de vijfendertig, en hoewel ze niet dezelfde gezichten hadden leken ze toch erg veel op elkaar. Ze hadden kreukelige gezichten met de gebruikelijke bureaucratische Franse baardjes, ook allemaal precies van de zelfde snit. Men kon zien dat dit een volk is, dat veel heeft doorgemaakt en, door de wol geverfd als het is, zich voorgoed een wel zure, maar buitengewoon zakelijke gelaatstuitdrukking heeft aan gemeten. Dostojewski blz. 90

De 'mouchards' die hier beschreven worden, gelijken akelig veel op de karikaturen die we in het artikel over de geschiedenis van de Franse politie op Wikipedia gevonden hebben. Vooral op die van rechts, le mouchard des mœurs, de zedenverklikker:

De opmerking dat politiecontrole steeds gelegitimeerd wordt door te wijzen op de veiligheid van de burgers maar uiteindelijk gebruikt wordt om de burgers zelf te controleren is ook een terugkerend thema. We hebben hierboven als Benjamin Constant geciteerd. Maar ook het artikel in Wikipedia vermeldt dat, ofschoon de sociale politie in eerste instantie werd opgericht om de publieke opinie in kaart te brengen, uiteindelijk ook diende om persoonlijkheden in de gaten te houden en tegenstanders en boodschappers van het socialisme op te sporen.

Het veiligheidsbeleid van onder meer Mechelen en Kortrijk werd in een tweedelige Canvas-documentaire Privacy & ik door journalist Tim Verheyden stevig op de korrel genomen. Voor de zoveelste keer zijn we bereid om een deel van onze privacy op te geven in naam van ‘het algemeen belang’. Minder privacy voor meer veiligheid.

Het voorbije jaar stond in het teken van corona en de digitale surveillancetechnieken die ingezet worden om het virus in te dijken, zoals bij ons: de app Coronalert. Much ado about nothing volgens technologie-ondernemer en auteur Peter Hinssen en Prof. Paul De Hert (VUB). Hinssen vindt het een gemiste kans, De Hert hekelt het altijd weer te snel opduikende tech-solutionisme en stelt zich tegelijk grote vragen bij de rol van telecomoperatoren die ‘geanonimiseerde’ rapporten doorsturen naar de overheid om te kijken of en hoe we ons met z’n allen aan de coronamaatregelen houden. Of naar steden om te zien wie komt shoppen en hoe rijk die is.

De hele aflevering wordt op dezelfde nagel geklopt: het aantal politiecamera’s neemt toe, maar we kunnen de meerwaarde niet 100 procent in cijfers gieten.

En dat klopt. Maar niemand beweert het tegendeel. reageert Bart Somers in De Morgen. En hij argumenteert het gebruik van camera's:

Camera’s zijn op zich dus nooit voldoende, maar zijn wel nuttig. In de eerste plaats om de meest kwetsbaren in onze maatschappij te beschermen. Zij zijn de eerste slachtoffers van een laks veiligheidsbeleid. Zij voelen het extra hard wanneer hun auto wordt beschadigd of hun portefeuille wordt gestolen. Zij hebben geen overschot om een geforceerde deur of ingeslagen raam te laten herstellen. Zij wonen in de wijken waar drugs worden gedeald. Waar garages en gevels beklad worden met graffiti. Waar sluikstorten de buurt verloedert.

Het resultaat is een vicieuze cirkel. Zij die het zich kunnen veroorloven, trekken weg. De meest kwetsbaren blijven machteloos achter in een buurt waar onveiligheid en een dalende levenskwaliteit elkaar versterken. Die cirkel kan je niet doorbeken zonder een efficiënt integraal veiligheidsbeleid.

De argumentatie van Somers is precies een verre echo van Joseph Fouché, minister van politie onder Napoleon die vooral geïnteresseerd was in de politieke politie, de afdeling "Algemene Veiligheid en Geheime Politie" (Sûreté générale et police secrète), die gebruik maakte van informanten en andere "mouchards" en een uitgebreid systeem van bewaking en controle van verplaatsingen instelde.

Somers speelt in op de angst van de 'gewone mens' die niet rijk genoeg is om voor zijn eigen veiligheid te betalen. Maar in de documentaire gaat het niet om het principe van veiligheid en dus over het gebruiken van caméra's. Wel over wat er met de verzamelde gegevens gebeurd. Hij zegt niets over het SOLID project Tim Berners-Lee, de uitvinder van het WWW (World Wide Web) dat uitvoerig in de documentaire besproken wordt:

Dus moeten we op de één of andere manier in controle blijven over onze data. En laat dat nu net de filosofie zijn van SOLID (Social Linked Data), de nieuwe technologie die de uitvinder van het web (Sir Tim Berners-Lee) samen ontwikkelt met Prof. Ruben Verborgh (UGent – IMEC). Peter Hinssen hoort er alvast muziek in en is ervan overtuigd dat technologie dé sleutel is om onze toekomst beter te maken.

Tim Verheyden: “Ik wil weten wie er met welke van mijn data aan de haal gaat. Vanaf nu moet de privacydiscussie daarover gaan: over controle. Technologie is fantastisch, maar grote techbedrijven verzamelen zoveel van onze data dat we ons moeten afvragen: wat krijgen we daarvoor in de plaats? Is het wel allemaal zo waardevol? Ik ben een nogal stevige sportapp-gebruiker. Ik zou het fantastisch vinden mochten die data bijvoorbeeld gedeeld kunnen worden met mijn dokter of loopcoach. Maar dat ik wel de controle behoud. Het is fantastisch om vast te stellen dat er in ons eigen Vlaanderen mee aan de oplossing wordt gewerkt. Zo is er Ruben Verborgh van de UGent-IMEC die samen met de vader van het www, Tim Berners-Lee, dat web en de manier waarop we data delen, opnieuw probeert uit te vinden. Vlaanderen is een pionier. We mogen daar best fier op zijn.”

Ik heb er een les over gemaakt en bestond het CVO nog, had ik het in het lesmateriaal opgenomen.

Ook het gebruik van cookies van derde partijen worden op die manier verkocht. Ze verpersoonlijken de webervaring van de gebruiker door te onthouden waar hij geïnteresseerd in is. Ze helpen je om bv. de boeken te vinden waarin je geïnteresseerd bent of om de kleren te vinden die bij je smaak passen. Alhoewel er enkele bedenkingen geformuleerd kunnen worden. Misschien is het niet zo'n goed idee om alleen die boeken te tonen die overeenkomen met mijn keuzes uit het verleden. Misschien moet ik mijn smaak van kleren veranderen en bijvoorbeeld bij het kopen van kleren denken aan het klimaat. Die cookies van derde partijen, die me overal volgen en me beter kennen dat ik mezelf ken, maken me het wel gemakkelijk om geen moeite meer te moeten doen om iets nieuws, anders te leren kennen en zelf op zoek te gaan.

De reactie van Somers in De Morgen is volledig naast de kwestie en verergert alleen maar het onveiligheidsgevoel door in te spelen op de angst van de 'gewone mensen'.

Voor alle duidelijheid, ik heb me tijdens de Coronatijd nog geen enkel moment verveeld. Ik heb tijd moeten vrijmaken om Dostojewski te lezen. De uren met Dostojewski waren momenten tussen de soep en de patatten door. Wat niet wegneemt dat het me een heerlijk gevoel gaf van een zee van tijd voor me te hebben die ik samen met anderen heb doorgebracht voor een onbaatzuchtig belang.

Ik moest ook denken aan boekje dat ik ooit in De Slegte heb gekocht met als titel Uren met Hegel, gepubliceerd in 1918 op einde van WO I. Ik heb het toen gekocht, lang voor Corona, omdat de titel zo scherp in tegenstelling staat met titels als Hegel in 10 minuten of Hegel voor dummies.

Op het titelblad staat een opdracht:

Voor Opa
Welkom thuis
Van Benny
26-2-1951

Ik vraag me af waar opa naar toe is geweest...

Bronnen

1. Tommy Thijs, Nieuws Coronamaatregelenn Bouchez opnieuw op ramkoers met Frank Vandenbroucke: ‘Hij moet stoppen met het vertrouwen en moreel van de Belgen te ondermijnen’, De Morgen, 19 april 2021

   Het zit er weer bovenarms op tussen de MR van Georges-Louis Bouchez en minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke (Vooruit), nochtans coalitiepartners in dezelfde federale regering. ‘De minister van Volksgezondheid moet stoppen met het vertrouwen en moreel van de Belgen te ondermijnen’, vindt Bouchez. ‘De terrassen gaan op 8 mei open.’ Vandenbroucke had gisteren nog eens benadrukt dat dat enkel kan onder twee voorwaarden.

2. Janita Monna, Interview met Ronelda Kamfer: ‘Dostojevski hielp me ontsnappen aan het misbruik’, De Morgen, 17 april 2021
   In Chinatown schrijft de Zuid-Afrikaanse dichteres Ronelda Kamfer over haar vader, een vreselijke man, en over de rol van vrouwen en moeders. ‘Steeds werd er gedaan of ik hysterisch was.’
3. Philippe Petit: Michel Zink : "La littérature française a été un modèle pour l'Europe entière !", Marianne, 17/04/2021 à 14:00

4. Opinie Bart Somers, Camera’s beschermen in de eerste plaats de meest kwetsbaren in onze maatschappij, De Morgen, 29 maart 2021

5. Stavros Kelepouris, Interview met Tim Verheyden: ‘Het land wordt vol camera’s gehangen, zonder dat we nadenken of we daar beter van worden’, De Morgen, 25 maart 2021, 3:00

   Staat onze privacy op de helling? In een tweedelige Canvas-documentaire onderzoekt journalist Tim Verheyden de gevolgen van slimme camera’s en de data die verzameld worden over ons doen en laten.

6. VRT nieuws, Privacy en ik: documentaire van Tim Verheyden, 11 maart 2021

   11 maart 2021 - In de documentaire Privacy & ik onderzoekt VRT-journalist Tim Verheyden in welke mate onze privacy vandaag onder druk staat: een heel actueel thema want de coronacrisis lijkt op dat vlak verdacht goed op 9/11 en de terroristische aanslagen in Parijs en Brussel: Een scharniermoment. Vanaf 25 maart op Canvas en VRT NU.

7. Wikipedia, Histoire de la police française, geraadpleegd op 18/04/2021

8. Benjamin Constant, Le cahier rouge, Bibliothèque de la Pléiade, Gallimard, 1957
9. Dostojewski, Winterse opmerkingen over zomerse indrukken, Verzamelde werken 4, G. A. Van Oorschot/Amsterdam, 1957