Kroniek van een polemiek

20 januari 2021

Op 20 januari 2021 legden Joe Biden en Kamala Harris legden de eed af als president en vicepresident van de Verenigde Staten. Met haar gedicht The hill we climb claimde Amanda Gorman de trappen terug die twee weken geleden werden bestormd door ­duizenden Trumpfans. Ze namen op 6 januari 2021 het Capitool in Washington in, waar de bekrachtiging van Joe Biden als 46ste president plaatsvond.

Het gedicht The hill we climb van Amanda Gorman maakt diepe indruk. In de veslagen in de kranten de dag na de inauguratie lezen we:

Gorman wilde met haar woorden schetsen hoe de diep verdeelde VS alsnog geheeld kunnen worden: ‘Het gedicht doet dat op een manier die de harde waarheden waarmee Amerika zich moet verzoenen, niet uitwist of verwaarloost’, zei ze zelf. Indrukwekkend. Krachtig. Wat een zelfbeheersing. Op de sociale media kwam men epitheta te kort om haar optreden te loven.
De Standaard, donderdag 21 januari 2021

Applaus klonk op alle banken. CNN prees Gormans emotie en ‘de eloquentie waarmee ze aanstipte wat dit land dreigt te verliezen’. Barack Obama tweette meer dan het obligate schouderklopje. En haar beschermengel Oprah Winfrey, die ook de ­gele Prada-blazer ter beschikking stelde, juichte ‘Brava! Brava!’. De Standaard, vrijdag 22 januari 2021

25 januari 2021

Enkele dagen nadien, op 25 januari 2021, verschijnt in de Standaard een artikel waarin Lisette Ma Neza,dichteres, de Belgische Amanda Gorman wordt genoemd. Nog voor geweten is dat ­Marieke Lucas Rijneveld het gedicht The hill we climb zal vertalen

In De ­zevende dag deed Lisette Ma Neza gisteren wat Amanda Gorman vorige week ook deed: raken. Enkel en alleen met straffe, zorgvuldig in elkaar gepuzzelde taal (zie inzet). Iets wat Lisette – roots in Rwanda, opgegroeid in Nederland, nu pendelend tussen België en Breda – erg goed kent. De Standaard 25 januari 2021

En daarin vertelt Ma Neza:

‘Ik heb Gorman live op tv gezien en het voelde alsof mijn zusje daar stond. Sowieso was ze een tegengeluid voor de afgelopen jaren, met Trump als een van de machtigste mannen ter wereld, en met gezichten die helemaal niet op mij lijken. Maar nu zagen mensen mij plots, in haar, lieten ze mij de volgende ochtend weten. En dat is belangrijk. We werden gezien, er werd aan ons gedacht. Een stap naar een eerlijker verhaal, over hoe de wereld van vandaag echt is. Ergens jammer dat dit aantoont hoe uitzonderlijk dit moment eigenlijk is.’

Zelf een poëet, begrijpt ze waarom Amanda’s woorden zo hard binnenkwamen. ‘Een mager zwart meisje, opgevoed door een alleenstaande moeder. Die echtheid, weten dat het recht uit haar hart komt, dat is meestal het mooiste. Bovendien is het persoonlijk én universeel tegelijk, juist omdat ze daar staat. En het is een kwalitatief goed gedicht. Geen extreem moeilijke taal, dapper voorgedragen, en dan de gele jas samen met de metafoor over het licht: het kwam allemaal samen.’

Belangrijk is dat heel veel jonge zwarte vrouwen, of gewoon mensen met kleur, enorm creatief zijn, zegt Lisette. ‘Alleen worden zij niet gezien in het grotere verhaal. Toen ik kampioen werd, was ik de eerste vrouw en de eerste persoon van kleur. Toen dacht ik: we zijn met zovelen, en toch ben ik de allereerste. In de underground zijn er heel veel getalenteerde artiesten. Er is dus discriminatie. Ik ken die ook, ik ben en blijf zwart. Maar de mooie boodschap rond Amanda is: het kan dus. Dat er nog velen na haar mogen komen.’De Standaard 25 januari 2021

Drie gedachten uit de tekst wil ik onderstrepen:

1. en met gezichten die helemaal niet op mij lijken. Maar nu zagen mensen mij plots, in haar
2. Bovendien is het persoonlijk én universeel tegelijk, juist omdat ze daar staat.
3. Belangrijk is dat heel veel jonge zwarte vrouwen, of gewoon mensen met kleur, enorm creatief zijn, zegt Lisette. ‘Alleen worden zij niet gezien in het grotere verhaal. ... Maar de mooie boodschap rond Amanda is: het kan dus. Dat er nog velen na haar mogen komen.

24 februari 2021

Op 24 februari 2021 lezen we in De Standaard dat ­Marieke Lucas Rijneveld The hill we climb zal vertalen:

International Man Booker Prize-winnaar ­Marieke Lucas Rijneveld zal The hill we climb vertalen, het gedicht dat Amanda Gorman declameerde bij de inauguratie van de Amerikaanse president Joe Biden. Dat kondigde Rijneveld aan op Facebook. De vertaling verschijnt op 30 maart. Rijneveld zal ook Gormans ­debuutbundel vertalen. ‘In een tijd van toenemende polarisatie toont Gorman met haar jonge stem de kracht van spoken word’, aldus Rijneveld. ‘Ik kon alleen maar ja zeggen en achter haar gaan staan.’
De Standaard 24 februari 2021

Op dezelfde dag, dus ook nog voor de polemiek losbarst, verschijnt een opiniepagina van de hand van Leonard Pfeijffer met als titel Woke denken is een religie geworden. De opnie staat los van het debat dat 's anderendaags losbreekt. De oudere witte man weet van zichzelf dat hij een progressieve en schuldbewuste antiracist is, die zijn eigen witte privilege niet wil ontkennen. Hij zegt dat hij een feminist is en bereid is zichzelf ondanks zijn lange haren te rekenen tot de ­minderwaardige en verachtelijke sekse. Hij weet dat er meer dan twee seksen bestaan, of helemaal geen seksen.

De drie domeinen waarover woke zich uitspreekt worden hier opgesomd:

1. rascisme onder de vorm van white supremacy
2. vrouwen discriminatie en
3. gender: cis, trans, intersekse en non-binair

Deze indeling in categorieën, die gebaseerd zijn op 'ras' en 'geslacht', wekt voor het eerst aan de overheersende kant frustratie op. Zoals Bert De Wever later nog zal opmerken, heeft die indeling een jokari-bal effect. Het lijkt erop dat het mannelijke geslacht en de witte huidskleur iemand veroordelen om voorgoed uit het politiek correcte kamp gesloten te worden. Er rest je alleen nog om als witte man al je pléiades in het geniep te lezen of naar de De Slegte te brengen.

We luisteren nog eens naar Leonard Pfeijffer:

Als we grote schrijvers niet meer ­mogen lezen, omdat ze als witte mannen geboren zijn in foute tijden, als ik mij als schrijver niet meer mag verplaatsen in wie ik maar wil, omdat ik mij niets mag toe-eigenen, als een redacteur van een opiniebijlage wordt ontslagen omdat hij een stuk met een afwijkende mening niet heeft gecensureerd, dan wil ik er niet meer bij horen. Op het gevaar af dat ik bij de verkeerden hoor. De Standaard, woensdag 24 februari 2021

25 februari 2021

Op sociale media komen er veel negatieve reacties op de keuze van Meulenhoff. Janice Deul noemt het in de Volkrant een onbegrijpelijke keuze die frustratie, woede en teleurstelling opwerkt:

Er werd gevochten om de vertaalrechten van het werk van Gorman, een strijd die werd gewonnen door het alom gerespecteerde Meulenhoff. 20 maart komt de uitgeverij met een speciale Nederlandse editie van The Hill we Climb en andere gedichten, ingeleid door Oprah Winfrey en vertaald door Marieke Lucas Rijneveld. Een onbegrijpelijke keuze, in mijn optiek en die van vele anderen die via de sociale media uiting gaven aan hun pijn, frustratie, woede en teleurstelling.de Volkskrant, 25 februari 2021

Janice Deul wijst erop dat het niet alleen om haar gedicht The Hill we Climb gaat maar ook om haar uiterlijk:

Niet alleen vanwege haar vlammende voordracht en haar hoopvolle en krachtig-kwetsbare gedicht The Hill we Climb, met de kippenvelfrase ‘There’s always light. If only we are brave enough to see it. If only we are brave enough to be it’, maar ook door haar fabuleuze inauguratie-look, compleet met knalgele Prada-jas, rode XXL designhaarband en ‘braided up-do’. Haar uiterlijk inspireerde velen.
...
Een onbegrijpelijke keuze, in mijn optiek en die van vele anderen die via de sociale media uiting gaven aan hun pijn, frustratie, woede en teleurstelling. Harvard-alumna Gorman, opgevoed door een alleenstaande moeder en wegens spraakproblemen gelabeld als ‘special needs’-kind, omschrijft zichzelf als ‘skinny Black girl’. En haar werk en leven zijn gekleurd door haar ervaringen en identiteit als zwarte vrouw.de Volkskrant, 25 februari 2021

Gorman is een alleenstaande moeder, had een spraakgebrek en is zwart. En Janice Deul vraagt zich af:

Is het dan – op z’n zachtst gezegd – niet een gemiste kans om Marieke Lucas Rijneveld in te huren voor deze job? Hen is wit, non-binair, heeft geen ervaring op dit gebied, maar is volgens Meulenhoff toch de ‘gedroomde vertaler’? de Volkskrant, 25 februari 2021

En Janice Deul maakt de volgende bedenking:

Niets ten nadele van de kwaliteiten van Rijneveld, maar waarom niet gekozen voor een literator die – net als Gorman – spoken word artist is, jong, vrouw én: unapologetically Black? We lopen weg met Amanda Gorman – en terecht – maar zijn blind voor het spoken word talent in eigen land. Niet te vinden, zegt u? Graag deel ik enkele namen uit mijn persoonlijke netwerk. Een lijst die dus bij lange na niet compleet is: Munganyende Hélène Christelle, Rachel Rumai, Zaïre Krieger, Rellie Telg, Lisette MaNeza, Babs Gons, Sanguilla Vabrie, Alida Aurora, Pelumi Adejumo, Schiavone Simson. Stuk voor stuk talenten die het literaire landschap verrijken en die vaak jarenlang vechten om erkenning. Hoe zou het zijn om een van hen de klus te laten klaren? Zou dat Gormans boodschap niet krachtiger maken? de Volkskrant, 25 februari 2021

27 februari 2021

Veerle Vanden Bosch schrijft in De Standaard dat Marieke Lucas Rijneveld de poëzie van Amanda Gorman toch niet zal vertalen. Rijneveld, zegt ze, geeft de opdracht terug na kritiek op de keuze voor haar als witte vertaler.

Alhoewel het artikel genuanceerd is worden de verdere reacties bepaald door het afzonderen van de witte eigenschap van de aangeduidde vertaler.

Ze citeert Rijneveld:

‘Ik ben geschrokken van de ophef,’ schreef ze, ‘en ik heb begrip voor de mensen die zich gekwetst voelen door de keuze van Meulenhoff om mij te vragen.’

Ze laat kunstenaar Neske Beks aan het woord die het concept witte suprematie laat vallen:

‘Een heel verdrietige zaak’, vindt schrijfster en kunstenaar Neske Beks. ‘Gorman heeft op 21 januari iets gedaan wat enorm veel mensen heeft aangesproken. Dat kun je je niet zomaar toe-eigenen. Dat ligt niet aan Marieke Lucas Rijneveld. Wat er misgaat, is dat de uitgeverij tientallen zwarte, jonge, vrouwe­lijke spokenwordperformers passeert. Dat is een grote blinde vlek én ingebakken witte suprematie. Zwarte jonge vrouwelijke spokenwordperformers die dit kunnen, ze bestaan! Waarom hen dan niet de kans geven?’

Ze laat ook de de Antwerpse stadsdichter aan het woord. M.i. is dit een mening die de discussie had kunnen beëindigen:

De Antwerpse stadsdichter Seckou Ouologuem deelt die mening: ‘Het is jammer dat Marieke Lucas Rijneveld hierin is gesukkeld. De reacties zijn niet tegen haar gericht, maar tegen het systeem. Meulenhoff snapt het punt niet: dit is een ongelooflijk symbolisch moment. Als je dat wit schildert, kaap je dat verhaal en sla je de plank helemaal mis. Er zit zoveel pijn en hoop in dat gedicht. Als je die problematiek niet zelf doorvoeld hebt, bestaat het risico dat je dat in de vertaling te mooi en te proper maakt. Er zijn zoveel mensen voor wie het een mijlpaal zou zijn om dit te mogen ver­talen. Mij komt het niet toe, ik ben een man.’

Ze citeert ook schrijfster en vertaalster Gaea Schoeters:

(zij) begrijpt de heftigheid van de reacties: ‘Het is poëzie met grote symbolische waarde, een ­reactie van zwart Amerika op het Trump-regime. Maar wat mij het meest verbaast, is dat iedereen voorbijgaat aan de vraag wie er de beste vertaler voor zou zijn. Literair vertalen is een metier op zich. Ik vind het vaak tricky als dichters ­andere dichters gaan vertalen. Wie heeft de juiste taalgevoeligheid, de juiste bekendheid met het genre en de culturele context? Wie beheerst het beste de taalnuances van het Engels? Dat je kiest voor iemand die de culturele referenties beter aanvoelt vanuit zijn eigen bagage is zeker een argument, maar ik ben een beetje bang voor een een-op-eenbenadering, waarbij alleen nog vrouwen vrouwelijke auteurs, witte mensen alleen witte en zwarte mensen alleen zwarte schrijvers mogen vertalen.’

Het debat is nog niet verzeild geraakt in het debat rond woke, white supremacy en cancel culture. Maar de laatste opmerking gaat al die richting uit en zal worden opgenomen door Luc van Doorslaer, hoogleraar vertaalwetenschap. In haar artikel is dat een bijgedachte, maar het wordt in de artikels van De Wever en de hoogleraar vertaalwetenschap de hoofdgedachte. Hiermee wordt aangeknoopt bij het artikel van Leonard Pfeijffer en wordt de link met woke gelegd. Ilja Leonard Pfeijffer, die het woke denken flink op de korrel neemt, vreesde al dat die kritiek misbruikt kan worden door een overzijde waar ‘foute’ lui kamperen. En zo geschiedde nog geen twee dagen later.

Woke is een concept dat voortkomt uit sociaal en cultureel activisme. Woke betekent bewust en gemotiveerd om te vechten tegen onrecht, racisme, chauvinisme. Je komt het ook tegen als Woke Vegan, het promoten van veganisme als een belangrijke sociale rechtvaardigheid en milieubewust. Er zijn twee kenmerken in Woke die ergernis kunnen opwekken. Het zijn jongeren die wakker geworden zijn en de les spellen aan ouderen en er zit een zekere aggressiviteit in wat dikwijls als cancel gedrag naar buiten treedt. Zonder dat de term Woke of Cancel Culture expliciet gebruikt wordt vinden we die trend van jong versus oud terug in een artikel met als titel Kinderen voeden steeds vaker hun ouders op: ‘Als ik thuis iets verkeerd zeg, word ik meteen teruggefloten’. En de Cancel Culture in de beslissing van de zoon:

“Zo. Dit was mijn laatste stuk vlees.” Siri Craen herinnert zich nog hoe haar nu ­zeventienjarige zoon Zeno twee jaar geleden na de gezinsmaaltijd zijn bord van zich af schoof en plechtig meedeelde dat hij vegetariër zou worden. “Mijn eerste reactie was: ‘euh, wij zijn hier wel met vijf, hè.’” Om een lang verhaal kort te maken: inmiddels eet het hele gezin zo goed als vegetarisch. De Morgen, 13 februari 2021

Vegatarisch worden is op zich geen onmogelijke zaak. Vrouw worden als je man bent is al ingewikkelder evenals zwart worden als je wit bent. Als de zwarte indentiteit opgeëist wordt als een gesloten identiteit op basis van huidskleur wordt je als witte mens uitgesloten. Hetzelfde geldt overigens ook voor een generatieconflict. Als oudere kan je zomaar niet weer jong worden. Daar heeft Proust een deel van zijn À la recherche du temps perdu aangewijd, namelijk À l'ombre des jeunes filles en fleur. Dat het frustrerend is in het algemeen vernemen we ook van Leonard Pfeijffer die we hierboven al aan het woord hebben gelaten.

Ook economisch kan het frustrerend zijn als je bijvoorbeeld een witte vertaler bent. Luc van Doorslaer, hoogleraar vertaalwetenschap, beklaagt er zich over dat we na de hiesa over Zwarte Piet nu nog maar eens met de hiesa rond de Witte Vertaler te maken krijgen:

Vertaalcompetenties zijn voor activisten niet doorslaggevend, wel de dictatuur van het identiteitsdenken. Het is een bekend gegeven: in onze ­geglobaliseerde wereld is dat identiteitsdenken aan een verontrustende opmars bezig. Het kan een verbindende component in zich dragen, maar is onvermijdelijk ook essentialistisch, reductionistisch en uitsluitend. Ik deel de angst van Gaea Schoeters voor een ‘een-op-eenbenadering, waarbij alleen nog vrouwen vrouwelijke auteurs, witte mensen alleen witte en zwarte mensen alleen zwarte schrijvers mogen vertalen’. (DS 27 februari) Dat is een straatje zonder eind. Tom Lanoye mag dan als blanke man niet meer schrijven over het onrecht van de apartheid in Zuid-Afrika. Maar ook: Assita Kanko mag dan als zwarte vrouw geen Vlaamse armoede meer aanklagen. Iedereen moet dan terug in zijn raciale hokje of genderhokje. De Standaard, 1 maart 2021

Bart De Wever stelt dat de kritiek op de keuze voor Rijneveld een blijk van ‘Europese zelfhaat’ is die ‘de grens van de waanzin heeft overschreden’. En hij voegt eraan toe: 'Beeld je in dat iemand zou zeggen dat een kleurling ongeschikt is om een blanke auteur te vertalen...'. Hij denkt hiermee aan te tonen dat het woke-antiracisme omslaat in racisme.

Wat houdt de Vlaamse identiteit van de N.VA in? Er zal meer nodig zijn dan een boek over Identiteit en een Vlaams kanon om dat te weten te komen.

De Wever blijft het donkerblauwe, economische liberalisme, met een focus op vrije(re) markteconomie, manifest minder belastingsdruk en snijden in de arbeidskosten omarmen. N-VA staat sociaal-economisch voor wat Verhofstadt in zijn jonge jaren voor stond: een anti-tax partij, die geloofwaardigheid op fiscaal vlak (“geen nieuwe belastingen”) bijzonder hoog in het vaandel draagt.

Een van de pijlers van dat donkerblauwe, economische liberalisme is ondertussen blijkbaar ook wakker geworden. Of moet ik woke zeggen? In De Standaard van 9 maart 2021 lezen we in een artikel van Stijn Decock met als titel Zakenblad Trends maakt bocht van 180 graden:

Het vroegere Trends had op zijn zachtst gezegd een eigen smoel in het Vlaamse medialandschap. Het was zowat het enige grote weekblad dat uitgesproken economisch rechts was en dicht bij een deel van de Vlaamse Beweging stond. Johan Van Overtveldt was er jarenlang hoofdredacteur, voor hij minister van Financiën werd voor de N-VA. Ook Frans Crols, lid van de Vlaamse denktank De Warande en mede­ondertekenaar van het beruchte Manifest voor een Onafhankelijk Vlaanderen in 2005, maakte er lang de dienst uit als hoofdredacteur. En Van Overtveldts opvolger Daan Killemaes (nu opnieuw journalist bij Trends) zat eveneens op diens economisch orthodoxe lijn. De Standaard, dinsdag 9 maart 2021

Maar Wim Verhoeven, de nieuwe hoofdredacteur wil een bocht van 180° maken:

‘Zaken als gender­kwes­­ties of de klimaatverandering raken ondernemingen in hun fundamenten en wij willen hen in die transitie helpen, door voorbeelden of inspirerende verhalen te brengen’ De Standaard, dinsdag 9 maart 2021

Trends is niet het enige blad die deze omslag maakt:

De richting die Verhoeven uitgaat met Trends, dat een oplage heeft van rond de dertigduizend exemplaren, sluit ook aan bij die van belangrijke economische ­publicaties zoals The Economist, de Financial Times of het nieuwsagentschap Bloomberg. Alle drie zijn ze de voorbije jaren steeds meer nadruk gaan leggen op thema’s als klimaat of ongelijkheid. Deze bladen, ooit de grote vaandeldragers van het idee dat de vrije markt alles kan ­oplossen, distantieerden zich ook van de Brexit of van Donald Trump. En ze pleiten steeds meer voor overheidsinterventies of overheids­investeringen. De Standaard, dinsdag 9 maart 2021

Johan Van Overtveldt is er niet helemaal gerust in:

Toch hoopt hij dat de economisch zakelijke benadering niet in de verdrukking komt. ‘Er is een ­publiek in Vlaanderen voor een blad dat de nadruk legt op het economische. Ook bij nieuwe thema’s zoals de klimaatverandering of ­covid heb je een duidelijk economisch kader nodig waar je niet omheen kan. Zo kun je geen schulden blijven opstapelen om die zaken op te lossen’, zegt het Europees Parlementslid. Die schulden waren ook het stokpaardje van Van Overtveldt ten tijde van de Griekse crisis, toen hij iedere week scherpe en op­gemerkte commentaarstukken schreef. De Standaard, dinsdag 9 maart 2021

Maar laten we terugkeren naar de zaak van de vertaling van het gedicht The hill we climb van Amanda Gorman.

Maakt het voor mij een verschil uit als dat gedicht vertaald wordt door een witte of zwarte vrouw? Zwart of wit, maakt het iets uit? In een eerste haastige reactie zou je kunnen denken dat het niets uitmaakt. Gaat het niet over onderdrukking, uitbuiting, miskenning, discriminatie ongeacht de huidskleur? Totdat je gaat nadenken over wat dat eigenlijk betekent wit of zwart te zijn en dan gaan je ogen open en wordt je wakker met het besef dat het wel degelijk iets uitmaakt. Van een polemiek kan je inderdaad vermoeid worden (Alexandra Saviana) of gefrustreerd (Leonard Pfeijffer), verontwaardigd (Bart De Wever) of ongerust (Bérengère Viennot en Caroline Fourest) maar uiteindelijk moet je erdoor.

Daarover gaat de volgende lezing met als titel Zwart/Wit.

Bronnen

1. Opinies

   1. Stijn Decock, Zakenblad Trends maakt bocht van 180 graden, De Standaard, dinsdag 9 maart 2021

      Trends was in Vlaanderen zowat het enige weekblad met een economisch rechts profiel. Dat wordt nu een progressieve koers, sinds het thema’s als duurzaamheid en inclusiviteit centraal plaatst.

   2. Ida Dequeecker, Meryem Kanmaz en Els Flour, Opinie Furia: Is hier sprake van een cancelcultuur of van kanselcultuur?, De Morgen, 8 maart 2021

      Dolle Mina's demonstreren voor het recht op geboortebeperking en abortus, in 1970. 'We willen die tijd niet idealiseren, maar er was luisterbereidheid', schrijven de auteurs.

      Ida Dequeecker, Meryem Kanmaz en Els Flour namens de feministische denktank en actiegroep Furia

   3. Alexandra Saviana, Lassitude, Médias : pourquoi nous vivons au rythme des pseudo-polémiques, Marianne, 06/03/2021

   4. Inge Schelstraete, Doorzicht Woke: Als ‘politiek correct’ een scheldwoord is, De Standaard, zaterdag 6 maart 2021

      Wie woke is, is ‘ontwaakt’ en houdt zijn ogen open voor sociaal onrecht. Een nobel streven, maar waarom leidt het tot zoveel irritatie? ‘Je hoeft niet gekleurd te zijn. Iedereen die kritisch is voor de status quo noemen ze nu woke.’

   5. Caroline Fourest, Edito: Obsédés de la race : le mépris de classe des enfants gâtés, Marianne, 05/03/2021
      Caroline Fourest (Aix-en-Provence, 9 september 1975) is een Frans feministisch schrijfster en journaliste.

   6. Ludo Abicht, Kort & bondig: Mijn probleem met racisme, De Standaard, donderdag 4 maart 2021
      Filosoof, schrijver en vertaler, onder meer van de poëziebundel Collectief geheugenverlies van Koleka Putuma (Poëziecentrum).

   7. Tinneke Beeckman, Column: Verdiensten maken mensen gelijk, De Standaard, donderdag 4 maart 2021 om 0.00 uur

   8. Marc Reynebeau, Column: Maak niet zo veel complimenten, De Standaard, woensdag 3 maart 2021

   9. Bérengère Viennot, Polémique: Trop blanche pour traduire une poétesse noire : aux Pays-Bas, l'antiracisme déraille, Marianne, 03/03/2021
      Bérengère Viennot is een Franse freelancevertaler die in Parijs woont. Ze vertaalt al 20 jaar voor de pers. Ze is ook literair vertaler, doceert vertalingen aan de Parijse universiteiten van Paris 7 en Paris 3 en is de auteur van La langue de Trump (Les Arènes).

   10. Bart De Wever, Opinie: ‘Gedaan met de Europese zelfhaat die we vandaag als een jokari-bal in het gezicht krijgen’, De Morgen, 3 maart 2021

       Bart De Wever is voorzitter van N-VA en burgemeester van Antwerpen. De repliek van Meyrem Almaci op deze bijdrage leest u hier.

   11. Lieven Sioen, Commentaar: Vertalen als oefening in verbeelding en empathie, De Standaard, dinsdag 2 maart 2021

   12. Lisette Ma Neza, De mening: Hoe belangrijk het is elkaar te verstaan, De Standaard, dinsdag 2 maart 2021

   13. Luc van Doorslaer, Opinie Identiteit: Na Zwarte Piet, de Witte Vertaler, De Standaard, maandag 1 maart 2021

       Hoogleraar vertaalwetenschap aan de universiteit van Tartu (Estland), ook verbonden aan de KU Leuven.

       Activisme draagt altijd een totalitair trekje in zich, schrijft Luc Van Doorslaer. ‘Er is maar één interpretatie van Amanda Gorman meer mogelijk. Die verschraling is het tegendeel van de diversiteitswaarde van literaire vertaling.’

   14. Marjolijn Vanslembrouck, Achtergrond Vertaalrel: Slaat de woke-slinger te ver door bij ‘vertaalrel’ rond Marieke Lucas Rijneveld?, De Morgen, 28 februari 2021
       De polemiek over de beslissing van Marieke Lucas Rijneveld om, onder druk van kritiek, het nieuwe werk van de Amerikaanse slam poet Amanda Gorman dan toch niet te vertalen, wil maar niet luwen. Wat vinden slam poets zelf over de ophef?

   15. Veerle Vanden Bosch, Literatuur: Marieke Lucas Rijneveld geeft vertaalopdracht terug, De Standaard, zaterdag 27 februari 2021

       Marieke Lucas Rijneveld zal de poëzie van Amanda Gorman toch niet vertalen. Rijneveld geeft de opdracht terug na kritiek op de keuze voor haar als witte vertaler.

   16. Literatuur: Is Rijneveld te wit om Gorman te vertalen?, De Standaard, vrijdag 26 februari 2021

   17. Janice Deul, Opinie: Een witte vertaler voor poëzie van Amanda Gorman: onbegrijpelijk, de Volkskrant, 25 februari 2021

       Niets ten nadele van Marieke Lucas Rijneveld, maar die schrijver is niet de beste persoon om poëzie van Amanda Gorman te vertalen: Black spoken word artists matter, ook van eigen bodem, betoogt Janice Deul.

   18. Leonard Pfeijffer, De mening: Woke denken is een religie geworden, De Standaard, 24 februari, 2021

   19. Literatuur: Marieke Lucas Rijneveld vertaalt ‘The hill we climb’, De Standaard, woensdag 24 februari 2021

       International Man Booker Prize-winnaar ­Marieke Lucas Rijneveld zal The hill we climb vertalen, het gedicht dat Amanda Gorman declameerde bij de inauguratie van de Amerikaanse president Joe Biden. Dat kondigde Rijneveld aan op Facebook. De vertaling verschijnt op 30 maart. Rijneveld zal ook Gormans ­debuutbundel vertalen. ‘In een tijd van toenemende polarisatie toont Gorman met haar jonge stem de kracht van spoken word’, aldus Rijneveld. ‘Ik kon alleen maar ja zeggen en achter haar gaan staan.’ (vdbv)

   20. Redactie, Nieuws: Woke in Parijs. Parijs heeft de buik vol van woke-ideologie, De Standaard, 23 februari 2021

       De Franse regering wil het politieke activisme op de universiteit in kaart brengen. Dat valt niet overal in goede aarde.

   21. Sofie Buekenhoudt, Blikvanger Lisette Ma Neza · dichteres, De Belgische Amanda Gorman, De Standaard, maandag 25 januari 2021

       Lisette Ma Neza (23) kreeg de dag na de inauguratie van Joe Biden veel berichtjes: allemaal mensen die háár hadden gezien in het meisje met de gele jas, die de wereld heel even stil naar adem deed happen.

   22. Geert Van der Speeten, Veerle Vanden Bosch, Inauguratie: Het juiste gedicht op de juiste plaats, De Standaard, vrijdag 22 januari 2021

       De jonge dichteres Amanda Gorman (22) stal bij de eed­aflegging van president Joe Biden de harten met een gedreven hymne. Klassiek van snit en perfect passend in het totaalplaatje.

   23. Lotte Beckers, Kinderen voeden steeds vaker hun ouders op: ‘Als ik thuis iets verkeerd zeg, word ik meteen teruggefloten’, De Morgen, 13 februari 2021

       ‘Niet praten aan tafel en eten wat de pot schaft’, de ouders die hier vandaag nog mee wegkomen, zijn ongetwijfeld in de minderheid. Steeds vaker gaan jongeren met hen in discussie over grote thema’s als diversiteit, klimaat en gelijkheid. ‘Als ik thuis iets verkeerd zeg, word ik meteen door mijn dochter teruggefloten.’

   24. Bart Beirlant, Boodschap van hoop, Zagen we de Amerikaanse presidente van 2036?, De Standaard, donderdag 21 januari 2021

       Een ­dichteres was dé ster van de inaugu­ratie. Net als Joe Biden overwon Amanda Gorman (22) een spraakgebrek en wil ze ooit het hoogste ambt bekleden.

   25. Filip Rogiers, Interview Twee Martha’s, één strijd, De Standaard, zaterdag 20 juni 2020

       ‘Wij zijn niet bang voor een revolutie’

       Ze omarmen het leven en de wereld, maar maken een vuist tegen ongelijkheid. Die strijd lijkt hun elke dag iets urgenter. ‘De generatie van onze ouders was te gematigd in haar kritiek’, vinden Martha Balthazar (22) en Martha Claeys (25).

2. Achtergrond

   1. Abel Bormans, Academische vrijheid in tijden van Twitter en Trump, De Groene Amsterdammer, 4 maart 2021
      Onlangs bracht de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW) een rapport uit over academische vrijheid. De rustige toon roept vragen op. Faciliteert het rapport oplossingen of maskeert het diepere problemen? Polarisatie, verruwing en nutsdenken bezorgen de wetenschap uitdagingen.